Sarıgöl’de Geleneksel Su Kaynakları Kurudu: Yer Altı Su Seviyesinde Düşüş Yaşanıyor
Manisa’nın Sarıgöl ilçesine bağlı başta Dadağlı Mahallesi olmak üzere birçok kırsal mahallede, geçmişte hayırseverler tarafından inşa edilen geleneksel su kuyuları ve hayrat çeşmeleri, iklim değişikliği ve yer altı su seviyesindeki ciddi düşüş nedeniyle tamamen kurumuş durumda. Mahalle sakinleri, hayratların yeniden işlevsel hale getirilmesi için destek çağrısında bulunuyor.
50 Yıllık Hayratlar Artık Su Vermiyor
Bölgedeki su hayratlarının büyük bölümü, yaklaşık 50 ila 60 yıl önce kırsal alanlarda yaşayan halkın ve yaban hayvanlarının su ihtiyacını karşılamak üzere inşa edildi. O dönemlerde suya birkaç metrelik derinlikten ulaşılabiliyorken, günümüzde yüzlerce metre derinliğe inilmesine rağmen suya erişim sağlanamıyor.
Köylerdeki bu yapılar, çoğunlukla tulumba ya da çıkrık sistemleriyle çalışan, önlerinde yalağa benzer su havuzları olan yapılar olarak inşa edildi. Bu sistemler sayesinde hem insanlar hem de yaban hayvanları su ihtiyacını giderebiliyordu. Ancak günümüzde bu işlev tamamen kaybolmuş durumda.
İklim Değişikliği ve Kuraklık Etkili Oluyor
Uzmanlara göre, bu kurumanın temel nedenleri arasında iklim değişikliğine bağlı kuraklık, yer altı su kaynaklarının kontrolsüz kullanımı ve uzun süreli yağış eksiklikleri yer alıyor. Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün verilerine göre, Manisa genelinde 2024 yılı yaz aylarında yağış oranı, mevsim normallerinin %38 altında gerçekleşti. Bu durum hem yüzey suyu hem de yer altı su seviyelerinde düşüşe neden oldu.
Manisa Tarım ve Orman İl Müdürlüğü’nün 2024 yılı ikinci çeyrek raporuna göre, Sarıgöl çevresindeki yer altı su seviyesinde ortalama 8-12 metre arasında düşüş gözlemlendi.
Hayratların Önemi ve Kullanım Amacı
Hayratlar, Anadolu kültüründe geçmişten bugüne önemli bir yere sahip. Hayırsever kişiler tarafından inşa edilen ve herkesin ücretsiz yararlanabildiği bu su kaynakları, özellikle kırsal bölgelerde hem içme suyu hem de hayvancılık için kullanılıyordu.
Dadağlı, Baharlar, Emcelli ve Sığırtmaçlar gibi mahallelerde bulunan tulumbalı ve çıkrıklı hayratlar, halkın temel su ihtiyacını karşılıyordu. Ayrıca birçok noktada, dağ yollarına yapılan bu çeşmelerin yaban hayatına da su sağladığı biliniyor.
Çevrecilerden Uyarı: Suyun Değeri Bilinmeli
Bölgede gözlemlerde bulunan çevreci Serhat Akkaya, hayratların zamanla ihmal edilmesinin ve yer altı suyunun çekilmesinin ekolojik dengeyi bozduğunu belirtti. Akkaya, konuyla ilgili yaptığı açıklamada şunları kaydetti:
“Eskiden mahallelerde hayırseverler, dağlarda su kaynakları bulur, oraya tulumba ya da çıkrıkla çalışan kuyular yaparlardı. Bu kuyuların önüne küçük bir havuz yapılarak yaban hayvanlarının da su içmesi sağlanırdı. Şimdilerde ise bu hayratların tamamı kurumuş durumda. Eskiden tulumba ile gün yüzüne çıkan su, bugün yerin metrelerce altında zor bulunuyor. Suyun kıymetini vaktinde bilmek gerek.”
Emcelli Mahallesi’nde Çeşmeler de Kurudu
Emcelli Mahallesi Kaçakdere mevkiinde bulunan bazı hayrat çeşmelerinin de tamamen kuruduğu, bazı çeşmelerde ise sadece damlama seviyesinde su aktığı bildirildi. Bu durum hem mahalle halkının günlük yaşamını hem de bölgedeki tarım ve hayvancılığı olumsuz yönde etkiliyor.
Mahalle sakinleri, bu çeşmelerin yıllarca hizmet verdiğini ancak zamanla bakımsız kaldığını, günümüzde ise suyun tamamen çekilmesiyle birlikte tamir edilecek durumda olmadığını ifade ediyor.
Restorasyon Talebi: "Çeşmeler Yeniden İşlevsel Hâle Gelsin"
Sarıgöl ve çevresindeki köylerde yaşayan vatandaşlar, kullanılmayan ve bakımsız kalan çeşme ve hayratların yeniden restore edilmesini talep ediyor. Bu talep, özellikle yer altı su seviyesinin kontrol altına alınması, eski kuyuların rehabilite edilmesi ve yeni derin sondajlarla desteklenmesi şeklinde ifade ediliyor.
Dadağlı Mahallesi sakinlerinden Hüseyin Y., konuyla ilgili şunları söyledi:
“Buradaki çeşmeleri eskiden hem biz kullanırdık hem de dağdan gelen hayvanlar. Şimdi ne çeşme var, ne su. Eskiden birkaç metre kazınca su çıkardı, şimdi 100 metre kazsak yine çıkmaz. Yetkililerden bu tarihi çeşmelerin onarılmasını istiyoruz.”
Doğal Yaşam da Etkileniyor
Suyun azalması sadece insanları değil, yaban hayvanlarını da doğrudan etkiliyor. Sarıgöl ilçesinin kırsal kesimlerinde yaşayan tilki, sansar, yaban domuzu, çakal gibi hayvanlar, eskiden dağ yollarında bulunan su yalağından faydalanabiliyordu. Bugün ise bu kaynakların çoğu kurumuş durumda.
Manisa Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü’ne göre, su kaynaklarındaki kayıplar yaban hayatının göç yollarını değiştiriyor ve bazı türlerin bölgedeki sayısında azalmaya yol açabiliyor.
Uzman Görüşü: Tarım Politikaları Su Kayıplarını Hızlandırıyor
Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Ercan G., bölgedeki su kaynaklarının kurumasında tarım politikalarının da etkili olduğunu belirtiyor. Bölgedeki yoğun sondajlı sulama, yer altı suyunun çekilmesi ve drenaj eksikliği, yıllar içinde su seviyelerinde düşüşe neden oldu.
“Yüzlerce metre derinliğe inen sondajlar, doğal kaynakları tehdit ediyor. Su yönetiminde bölgesel planlama yapılmadan bu kuyuların onarılması çözüm getirmez. Öncelikle kontrollü su kullanımı ve yer altı su rezervlerinin izlenmesi gerekiyor.”
Manisa Büyükşehir Belediyesi ve DSİ’ye Çağrı
Köy halkı, Manisa Büyükşehir Belediyesi, Sarıgöl Belediyesi ve Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü’nden destek bekliyor. Özellikle kuruyan hayratların ve geleneksel çeşmelerin restore edilmesi, yer altı su seviyesinin düzenli izlenmesi, yeni içme suyu kaynaklarının belirlenmesi talepler arasında öne çıkıyor.
Ayrıca vatandaşlar, bu çalışmaların sadece bugünü değil, gelecek kuşakların suya erişimini de güvence altına alacak şekilde yürütülmesini istediklerini belirtiyor.
Suyun Değeri, Kuraklıkla Daha Fazla Anlaşılıyor
Manisa’nın Sarıgöl ilçesi başta olmak üzere birçok kırsal bölgede, geçmişte hayırseverler tarafından inşa edilen su hayratları artık işlevini yitirmiş durumda. Hem halkın hem de doğal yaşamın suya erişimi zorlaşmışken, bölge halkı yetkililerden kalıcı çözümler bekliyor.
Kuruyan çeşmeler, yalnızca fiziksel bir kayıp değil; aynı zamanda kültürel bir mirasın, ortak yaşam hafızasının da sembolü olarak görülüyor. Bu nedenle restorasyon çalışmaları sadece altyapı değil, kültürel koruma açısından da önem taşıyor.
