Her şehir, kendi zamanının ruhunu yaşatır. Ancak bazı gelenekler, şehirle birlikte değil zamanla birlikte yok olur. Manisa, köklü tarihi ve zengin kültürüyle Ege’nin yaşayan hafızasıydı. Fakat şehirleşmenin hızlandığı, teknolojinin yaygınlaştığı son yüzyılda pek çok adet, tören ve ritüel yavaşça sessizliğe gömüldü. İşte Manisa’nın giderek unutulan, belki de son tanıklarıyla birlikte yitip giden geleneklerinden bazıları…
1. Cuma Selamlığı
Eskiden Manisa'da cuma günleri sadece ibadet değil, aynı zamanda toplumsal buluşma zamanlarıydı. Özellikle Sultan Camii civarında esnaf dükkan kapatır, herkes en temiz kıyafetini giyer, camiye giderdi. Cuma namazı sonrası yapılan “selamlık” sohbetlerinde şehrin gündemi konuşulur, küslükler barışa dönüşürdü. Şimdi bu buluşmaların yerini hızlı öğle yemekleri aldı.
2. Bayram Öncesi Hamam Geleneği
Ramazan ve Kurban bayramlarından bir gün önce kadınlar ve erkekler ayrı saatlerde mahalle hamamlarına giderdi. Bu hem temizlenmek hem de bayram hazırlığıydı. Hamam çıkışında şerbet ikram edilir, gelin kızlara kına yakılırdı. Bugün artık mahalle hamamlarının çoğu kapanmış durumda.
3. Çeyiz Serme Günü
Manisa’da düğün öncesi en önemli adetlerden biri “çeyiz serme” idi. Gelin evinde sandıklardan çıkarılan çeyizler bohçalanır, odaya serilir, akrabalar ve komşular görmeye gelirdi. En çok beğenilen danteller, el işleri övgü toplar; bu, gelinin ailesine itibar kazandırırdı. Günümüzde artık hazır alınan ürünler bu geleneği bitirme noktasına getirdi.
4. Manisa Usulü Helva Karıştırması
Bir yakın vefat ettiğinde veya doğum sonrası kırkı çıkan bebek için evde “helva karıştırılırdı.” Helvayı karıştıran kişi iyi dileklerde bulunur, dualar okunurdu. Komşulara tabakla dağıtılan bu helva, acının veya sevincin paylaşılması anlamına gelirdi. Şimdi bu gelenek yerini mesajlara ve marketten alınan tatlılara bıraktı.
5. Manisa Oyun Havası ve Sözlü Atışmalar
Özellikle köy düğünlerinde hem erkeklerin hem kadınların kendi aralarında oynadığı halk oyunları olurdu. Ama sadece oyun değil, sözlü atışma da yapılırdı. Kadınlar mani söyler, erkekler karşılık verir; kimi zaman hafif dokundurmalarla eğlenceli bir rekabet oluşurdu. Bu oyunlar artık birkaç köy şenliğinde zor bulunuyor.
6. Çocuklar İçin “İğde Dalıyla Dilek” Töreni
Çocuklar için düzenlenen bahar kutlamalarında, özellikle iğde dalına çaput bağlanır, dilek dilenirdi. Bu gelenek hem pagan hem İslami öğeler taşırdı. Baharın bereketiyle çocukların sağlıklı büyümesi dileği bir araya getirilirdi. Bugün şehirde bu tür törenlerin izi kalmamış durumda.
7. Kandil Akşamları Komşuya Tepsi Götürme
Kandil gecelerinde yapılan irmik helvası, lokma veya zerde, komşulara “tepsiyle” taşınırdı. Üstüne örtü örtülür, kapı çalınıp “kandiliniz mübarek olsun” denilirdi. Bu, aynı zamanda küslerin barışmasına da vesile olurdu. Şimdi bu gelenek, sadece birkaç yaşlı komşunun hatırladığı bir ayrıntı olarak sürüyor.
8. Sakızlı Kahve İkramı ve Kısmet Geleneği
Özellikle kız istemeye gelen misafirlere sakızlı Türk kahvesi yapılırdı. Kahvenin kıvamı, köpüğü, hatta fincanın yeri; kızın evlilik kısmetini temsil ederdi. Artık kahve makinesinden çıkan içecekle yapılan istemeler, bu ayrıntılı geleneği tarihe gömdü.
9. Tarak ve Ayna Gömme Adeti
Manisa köylerinde genç kızların “evde kalmaması” için uygulanan bir adet vardı: Annesi ya da nenesi, kızın yastığının altına tarak ve ayna koyar, gece bunlarla ilgili rüya görmesi beklenirdi. Bu rüyada görülen kişi “kısmet” sayılırdı. Modern zamanlarda bu tür gelenekler artık neredeyse bilinmiyor.
10. Manisa Mesir Hazırlık Ayinleri
Günümüzde sembolik olarak sürdürülen Mesir Macunu törenlerinin geçmişinde kadınlar tarafından yapılan özel bir “hazırlık ayini” vardı. Bu ayinde şifalı otların seçilmesi, okunması ve karıştırılması sırayla yapılırdı. Bu gizemli tören, kadınlar arasında nesilden nesile aktarılırdı. Şimdi sadece festival sahnesinde kalan bir görsel şölene dönüştü.
Manisa’nın unutulmuş gelenekleri, şehrin sadece taş sokaklarında değil, insanların belleğinde, davranışlarında ve günlük yaşantılarında da iz bırakmıştı. Her biri bir toplumsal bağ, bir anlam taşıyordu. Bugün bu adetlerin bir kısmı artık yaşanmıyor olabilir; ama onları hatırlamak ve kayıt altına almak, Manisa’nın ruhunu geleceğe taşımaktır.
